ابن‌لره بندار بن عبدالحمید کرخی اصفهانیبُندار کرخی اصفهانی، ابوعمرو بندار بن عبدالحمید کرخی اصفهانی، لغوی و نحوی قرن سوم است. ۱ - معرفی اجمالیابوعمرو بندار بن عبدالحمید کَرْخی اصفهانی معروف به «ابن لره»، از بزرگان علم لغت و ادب است. وی از معاصرین متوکّل عبّاسی (۲۳۲-۲۴۷ق) بوده، گویند هفت صد قصیده که اوّل آن «بانت سعاد» بود، در حفظ داشته، و در نحو نیز جامع آرای مصریان و کوفیان بود. ابن لره شاگرد ابو عبید قاسم بن سلام بود. ابن کیسان شاگرد صاحب عنوان است، و بارها در آثارش از او یاد کرده است. [۲]
یارشاطر، احسان، دانشنامه ایران و اسلام، ج۶، ص۸۱۳-۸۱۴.
سال وفاتش معلوم نیست.۲ - نام و کنیه و لقبنام او در برخی از منابع بندار، در بعضی مَنْداد و در پاره‌ای دیگر به هر دو صورت آمده است. [۳]
ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۹۱، چاپ رضا تجدد، تهران ۱۳۵۰ ش.
[۴]
علی بن یوسف قفطی، انباه الرواة علی انباه النحاة، ج۱، ص۲۵۷، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۶۹/۱۹۵۰.
[۵]
محمد بن حسن زبیدی، طبقات النحویین و اللغویین، ج۱، ص۲۰۸، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۹۸۴.
[۶]
یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۷، ص۱۲۸، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/ ۱۹۳۶ـ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت.
[۷]
یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۱۹، ص۱۷۴، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/ ۱۹۳۶ـ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت.
کنیه‌اش را به دو صورت ابوعُمَر [۸]
ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۹۱، چاپ رضا تجدد، تهران ۱۳۵۰ ش.
[۹]
یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۱۹، ص۱۷۴، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/ ۱۹۳۶ـ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت.
و ابوعَمْرو [۱۰]
علی بن یوسف قفطی، انباه الرواة علی انباه النحاة، ج۱، ص۲۵۷، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۶۹/۱۹۵۰.
[۱۱]
عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین و النحاة، ج۱، ص۴۷۶، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۴.
ضبط کرده‌اند.لقبش به سه صورت ابن لِرّة، ابن لُرّة و ابن لزّه ثبت شده است. [۱۲]
ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۹۱، چاپ رضا تجدد، تهران ۱۳۵۰ ش.
[۱۳]
علی بن یوسف قفطی، انباه الرواة علی انباه النحاة، ج۱، ص۲۵۷، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۶۹/۱۹۵۰.
[۱۴]
یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۱۹، ص۱۷۴، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/ ۱۹۳۶ـ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت.
[۱۵]
اسماعیل بن قاسم قالی، کتاب ذیل الامالی و النوادر، ج۳، ص۱۰۲، بیروت ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
[۱۶]
اسماعیل بن قاسم قالی، کتاب ذیل الامالی و النوادر، ج۳، ص۲۱۵، بیروت ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
۳ - محل ولادتعدهای او را کرخی، [۱۷]
یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۷، ص۱۲۷ـ۱۲۹، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/ ۱۹۳۶ـ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت.
[۱۸]
یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۱۹، ص۱۷۴، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/ ۱۹۳۶ـ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت.
[۱۹]
عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین و النحاة، ج۱، ص۴۷۶، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۴.
بعضی کرجی [۲۰]
ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۹۱، چاپ رضا تجدد، تهران ۱۳۵۰ ش.
ولی اغلب اصفهانی و از ناحیه جبال دانسته‌اند. [۲۱]
علی بن یوسف قفطی، انباه الرواة علی انباه النحاة، ج۱، ص۲۵۶ـ۲۵۷، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۶۹/۱۹۵۰.
[۲۲]
یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۷، ص۱۲۷ـ۱۲۹، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/ ۱۹۳۶ـ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت.
با این وصف، در نام او (بندار) و در ایرانی بودنش اختلاف نظر و تردید نیست. ۴ - زمان تولدتاریخ تولد و مرگ بندار در منابع نیامده است؛ اما، چون از شاگردان ابوعبید قاسم بن سلاّم هروی (متوفی ۲۲۳) بود، [۲۳]
یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۷، ص۱۲۷ـ۱۲۹، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/ ۱۹۳۶ـ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت.
[۲۴]
عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین و النحاة، ج۱، ص۴۷۶، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۴.
به احتمال زیاد سال تولّدش باید حدود آغاز قرن سوم باشد.۵ - سفر به بغدادبندار از ناحیه جبال به بغداد رفت و، با اطلاعات وسیعی که از اشعار عرب و اخبار و انساب داشت، موردتوجه ابوالفضل جعفر متوکل، خلیفه عباسی (حک: ۲۳۲ـ۲۴۷)، قرار گرفت و به دستگاه او راه یافت و خلیفه غالباً او را به حضور می‌پذیرفت. [۲۵]
یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۷، ص۱۳۰ـ۱۳۱، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/ ۱۹۳۶ـ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت.
بندار، مُبَرَّد، نحوی معروف بصره را، که در آن ایام تازه به بغداد رفته بود، به خلیفه معرفی کرد. [۲۶]
یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۷، ص۱۳۰، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/ ۱۹۳۶ـ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت.
اگر این روایت راست باشد، این معرفی به ترقی وی کمک بسیار کرده است.۶ - دیدار با ابن سکیتبندار با ابن سِکیّت (متوفی ۲۶۴)، که چند گاهی معلم فرزندان متوکل بود، دیدار داشت. [۲۷]
ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۹۱، چاپ رضا تجدد، تهران ۱۳۵۰ ش.
۷ - مبالغه در ویژگیهادرباره قوه حافظه بندار و تعداد قصاید و ابیاتی که از بر داشت سخنان مبالغه آمیزی گفته‌اند که به افسانه بیش‌تر شبیه است؛ ولی این گفته‌ها، به هر حال، از اهمیت و اعتبار او حکایت می‌کند. [۲۸]
یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۷، ص۱۲۹ـ۱۳۰، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/ ۱۹۳۶ـ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت.
[۲۹]
عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین و النحاة، ج۱، ص۴۷۶، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۴.
۸ - شاگرد معروفابن کَیْسان (متوفی ۲۹۹) که دو مکتب نحوی کوفی و بصری را تلفیق و مکتب نحوی التقاطی بغداد را ایجاد کرده است، شاگرد وی بود. [۳۰]
یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۷، ص۱۲۸، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/ ۱۹۳۶ـ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت.
[۳۱]
عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین و النحاة، ج۱، ص۴۷۶، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۴.
ابن کیسان در شرح معلقه امرؤالقیس یازده بار از بندار یاد کرده، اما از اصمعی (متوفی ۲۱۳)، که از بزرگترین لغویان عرب بوده، فقط دوبار نام برده است. ابن کیسان مخصوصاً یکی از دو روایت دایر بر نسب امرؤالقیس را از بندار نقل کرده است. ۹ - آثار منتسببه گفته یاقوت حموی، [۳۲]
یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۷، ص۱۳۴، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/ ۱۹۳۶ـ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت.
بندار حدود نود سال عمر کرد.ابن ندیم [۳۳]
ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۹۱، چاپ رضا تجدد، تهران ۱۳۵۰ ش.
چهار اثر با عناوین کتاب معانی الشعر، کتاب جامع اللغة، شرح معانی الباهلی و کتاب الوحوش را منتسب به او می‌داند. [۳۵]
مهدوی، سیدمصلح‌الدین، دانشمندان و بزرگان اصفهان، ج۱، ص۱۲۹.
کتاب‌های اولی و دومی درباره لغت بوده است، اما تاکنون هیچ‌یک از این چهار اثر به دست نیامده است. ۱۰ - فهرست منابع(۱) ابن ندیم، الفهرست، چاپ رضا تجدد، تهران ۱۳۵۰ ش. (۲) محمد بن حسن زبیدی، طبقات النحویین و اللغویین، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۹۸۴. (۳) عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین و النحاة، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۴. (۴) اسماعیل بن قاسم قالی، کتاب ذیل الامالی و النوادر، بیروت ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴. (۵) علی بن یوسف قفطی، انباه الرواة علی انباه النحاة، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۶۹/۱۹۵۰. (۶) یاقوت حموی، معجم الادباء، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/ ۱۹۳۶ـ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت. ۱۱ - پانویس
۱۲ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بندار کرخی اصفهانی»، شماره۱۸۳۷. مهدوی، سید مصلح‌الدین، اعلام اصفهان، ج۱، ص۱۹۸. رده‌های این صفحه : ادیبان | ادیبان اصفهان | ادیبان اصفهانی سده سوم(قمری) | ادیبان ایرانی | تراجم | عالمان ایران | عالمان لغت اصفهان | عالمان لغت سده سوم(قمری) | مقالات دانشنامه جهان اسلام | نویسندگان اصفهان سده سوم(قمری) | نویسندگان اصفهانی | نویسندگان ایرانی | نویسندگان سده سوم(قمری)
|